Wat een kolossaal succes was de filmtentoonstelling ‘Sluimerend Vuur; Verhalen uit Nederlands-Indië’. Stichting Tong Tong had deze filmtentoonstelling ondergebracht in een eigen expositieruimte op de 56e Tong Tong Fair 2014, waar het alle uren van de dag een komen en gaan van geinteresseerden was. De veelal haarscherp gerestaureerde beelden van dagelijks taferelen uit Nederlands-Indië maakten grote indruk. Enkele quotes uit het dikke gastenboek:
“Wat goed dat Tong Tong de tentoonstelling van EYE – Amsterdam, ook in Den Haag vertoont.”
“Goed gemaakt. Voegt iets toe. Belangrijk voor de jongere (YouTube) generaties.”
“Gewèldig. Geweldig. Ieder jaar herhalen.”
“Het was ontzettend mooi om te zien hoe het vroeger ging, nu weet ik hoe mijn opa en oma geleefd hebben. Bedankt.”
“Hypnotiserende herinneringen”
De tentoonstelling van de Hongaarse filmmaker/kunstenaar Péter Forgács was in 2013 te zien in museum EYE in Amsterdam. Forgács maakte betoverende montages van privéfilms uit Nederlands-Indië, uit het archief van EYE. Gecombineerd met gesproken brieffragmenten en muziek uit shower-luidsprekers resulteerde dit in een artistieke blik op een voorbije tijd en samenleving. Er was geen begintijd, bezoekers konden elk moment binnenlopen en door de wereld van Sluimerend Vuur dwalen. “Hypnotiserende herinneringen”, schreef het Parool over Sluimerend Vuur in EYE.
Op de Tong Tong Fair in 2014
Wie het nieuwe paviljoen op de Tong Tong Fair binnenging, stapte een andere wereld binnen en werd omgeven door de multidisciplinaire installatie met filmbeelden, muziek en gesproken woord (foto links: Serge Ligtenberg). Er stonden ca. tien grote schermen in de ruimte, ieder voorzien van eigen soundtrack en voorgedragen citaten uit brieven van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde.
Stichting Tong Tong: “Deze tentoonstelling is een mooi en inspirerend voorbeeld van hoe archiefmateriaal ‘tot leven gewekt’ kan worden, en aldus een breder publiek dan alleen onderzoekers kan bereiken.”
Aan EYE had Forgács in 2013 verteld: “Ik stel mijn films samen als muziekstukken. Ik componeer met het gevonden materiaal. Het zijn persoonlijke interpretaties van de geschiedenis, geen objectiviteit nastrevende documentaires.’ De kunstenaar ontving in 2007 de Erasmusprijs voor zijn bijdrage aan ‘de cultuur en het historisch bewustzijn in Europa’.
Niet kritiekloos
Het randprogramma bestond uit drie onderdelen in het Tong-Tong-Theater en drie recensies op de blog van Stichting Tong Tong, Indisch Anders. Op donderdag 29 mei 2014, de openingsdag, interviewde professor dr. Pamela Pattynama Péter Forgács (foto links, Serge Ligtenberg). Interviewster en vragenstellers in de zaal stonden enigszins kritisch tegenover de representativiteit van de beelden, misschien samen te vatten als kritiek op (vermeende) kritiekloosheid van de kunstenaar ten opzichte van zijn materiaal. Ook in de recensies op Indisch Anders kwam dit kritiekpunt terug. Péter Forgács gaf vooraf wel blijk van enige huiver om op een Indisch evenement door een professor in Indische cultuurgeschiedenis ondervraagd te worden, althans, hij waarschuwde dat hij over de geschiedenis geen expert was. Maar tijdens het interview zelf liet hij geen twijfel merken.
Levendige discussies
Op woensdag 4 juni stond een talkshow met Eveline Buchheim, Herman Keppy en Edy Seriese o.l.v. Stephan Sanders op het programma (foto links, Henriette Guest). Dit programmaonderdeel leverde zeer levendige discussies op het podium op, doordat de deelnemers enerzijds zeer van mening verschilden, maar niet zoveel dat ze niet in gesprek konden blijven met elkaar. De opwinding op de planken, met name tussen Edy Seriese en Eveline Buchheim, verplaatste zich enigszins naar de zaal, want ons organisatoren bereikten die dag en de dagen daarna van diverse hoeken opgewonden reacties op deze discussie. Ook hier was de representativiteit van de beelden en daarmee de waarde van de tentoonstelling een belangrijke twistappel. Keppy gaf stem aan een gevoel dat ook in het reactieboek veel neergeschreven werd: “Ik vond het gewoon mooi om die beelden te zien, ze raakten me.” Voor Seriese en Buchheim, die zelf werken met archieven en geschiedschrijving, was die benadering iets te eenvoudig, maar desondanks konden zij het niet eens worden over de schadelijkheid, of zelfs over de algemene bekendheid, van het gebrek aan representativiteit van de beelden.
Een Indonesisch perspectief
Op vrijdag 6 juni 2014 konden bezoekers een Indonesisch perspectief op ‘Sluimerend Vuur’ horen, in een (Engelstalig) gesprek tussen de schrijfster Leila S. Chudori (foto links, Henriette Guest) en Fridus Steijlen van het KITLV. Leila S. Chudori is niet alleen een gelauwerd en vertaald auteur (haar roman Pulang verschijnt volgend jaar in Nederlandse vertaling bij De Geus), zij is ook filmcriticus voor Tempo, het grootste opinieweekblad van Indonesië (opl. 300.000 ex.). Na thuiskomst schreef zij voor Tempo een artikel over Sluimerend Vuur. Enkele vertaalde citaten daaruit:
“Wat we zien is niet een drama in drie aktes: introductie van de personages, confrontatie en ontknoping. Wat we te zien krijgen is een montage van een aantal figuren uit die periode, hoewel die personages geen vertegenwoordigers van het leven in brede zin genoemd kunnen worden. Bijvoorbeeld: bijna alle Indonesiërs zijn of boeren of bediendes, die in die tijd nog baboe werden genoemd.”
“Omdat de filmfragmenten zonder geluid zijn, begeleiden voorgelezen brieven de beelden van de installatie, als een wereld uit het verleden die bestaat uit vele lagen met verschillende verhalen. De verhalen zijn niet volledig waardoor de bezoeker zijn eigen verbeelding gaat gebruiken.”
“Het doel van het Tong Tong Festival bij het presenteren van deze tentoonstelling is volgens directeur Siem Boon ‘de Indische gemeenschap, en Nederlanders in het algemeen, te stimuleren om kritischer te kijken naar hun geschiedenis en naar zich zelf’. Siem benadrukte: ‘Wij willen graag de verschillende reacties horen van de bezoekers’.”
“Daarom is de vraag die Fridus Steijlen mij stelde heel interessant: ‘Kan het werk van Péter Forgács beschouwd worden als historisch document?’ […] Niet zelden kan een kunstwerk veel meer zeggen dan een geschiedschrijving.”
Leila Chudori gaf in het gesprek ook blijk van rauw enthousiasme, los van politieke bezwaren: ze vond het bijzonder om de historische beelden van haar land te zien. Soms verbaasden ze haar, bijvoorbeeld de oude beelden van Yogyakarta, “zo weinig auto’s!”.
Lees alle recensies op Indisch Anders
Op de blog Indisch Anders staan de recensies verzameld in een eigen rubriek ‘Sluimerend Vuur’. Ze zijn geschreven door:
Marion Bloem, niet alleen auteur (o.a. van boeken over de Indische geschiedenis), ook beeldend kunstenaar en filmregisseur. Zij was overwegend positief: “Het is zeer de moeite waard om de rangschikking van Forgács over je heen te laten komen.” Lees hier de recensie van Marion Bloem.
Esther Wils, publicist en tentoonstellingsmaker. Zij werd in de jaren negentig door de Indische privéfilms uit de collectie van Jan Brocades Zaalberg (nu in het archief van Eye) op het idee gebracht voor het project ‘Tropenecht’ over koloniale kleding, dat uitmondde in een grote tentoonstelling en een schitterend boek. Zij typeerde Sluimerend Vuur met ‘Archiefbeelden als Doornroosje wakker gekust door de kunstenaar’. Lees hier de recensie van Esther Wils.
Edy Seriese, directeur van het Indisch Wetenschappelijk Instituut. Zij zag de tentoonstelling Sluimerend Vuur van de Hongaarse kunstenaar Péter Forgács vorig jaar in EYE. Zij bewerkte haar lange artikel naar aanleiding van die tentoonstelling voor publicatie op Indisch Anders. Lees hier de recensie van Edy Seriese.
Op Indisch Anders zullen later dit jaar ook video-opnamen van de podiumprogramma’s worden geplaatst.
De installatie Sluimerend Vuur; Verhalen uit Nederlands-Indië van Péter Forgács is een LUMEN FILM productie in coproductie met EYE en werd mede mogelijk gemaakt door SNS Reaalfonds, VSBfonds, Mondriaan Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds. De herplaatsing op de Tong Tong Fair is mogelijk gemaakt door Mondriaan Fonds en Fonds 1818, en sponsoring door de Pasar Malam Besar BV. Sluimerend Vuur van Péter Forgács is nog tot en met 9 juni te zien op de 56e Tong Tong Fair.